Categorie: Science Fiction

Essay: SF in Nederland – Wat verloren is kan veroverd worden – HSF 2022/1

Sciencefiction is verloren in Nederland (maar kan heroverd worden)

Als Nederlandse sciencefictionschrijver ben ik 95% van mijn dag kwijt aan knarsetanden, mijn kleren scheuren en as over mijn hoofd strooien terwijl ik door het Rijsterborgherpark struin en jammer: ‘Waarom wordt SF hier nou zo weinig gelezen?’ Sinds ik mijn pijlers richtte op dit mooiste en beste aller genres, heb ik die vraag vaak gesteld aan collega’s. Frustrerend genoeg waren de antwoorden vaak een beetje vaag of kon je al ruiken dat het maar het halve verhaal was – kennelijk weet niemand écht hoe het precies zit.

Eerst de feiten dan maar. Sciencefiction doet het in Nederland geweldig. In de bioscoop. En op Netflix. Eén op de vier films die verschijnt, stel ik even met de natte vinger, is SF. Ja, ook superheldenfilms zijn dat vaak, of denk je dat Spider-Man in een nanokostuum of Ant-Man die de quantumwereld doorkruist onder historisch drama valt? Kennelijk zijn mensen zót op ruimteschepen en high tech op het scherm, maar zeggen diezelfde lieden ‘nee, dank je’ als ze de boekenzaak in stappen. Of zijn dit soms hele andere groepen? Is er een denkbeeldig Venndiagram te tekenen waarin Primekijkers en Boekenlezers elkaar precies niet raken? De statistieken lijken het inderdaad te bevestigen, en dat is zonde. Hoewel niet elke Star Wars-fan een lezer zal zijn, is SF, met alle respect, fucking nerdy. Nerds zijn nieuwsgierig en leergierig en hongeren naar kennis over hun obsessie. Dít zijn de mensen die weten wat korstmossen zijn en je graag komen vertellen waar Lagrangepunten liggen. De overlap zou er dus wel degelijk moeten zijn, is er echter maar matig, en vertaalt zich dus niet in klinkende winsten en royale contracten voor de sappelende genreschrijver ’s-Neerlands.

Momentje, ik schreeuw even heel hard in deze holle regenton.

 

Achter de feiten

Een nuttige vraag om eerst te stellen: is het ooit anders geweest? Het antwoord daarop is já! In pakweg de zestiger tot en met de tachtiger jaren van de twintigste eeuw werd hier vrolijk en volop sciencefiction uitgegeven. Vertaalde werken, dat wel, maar die waren er in overvloed – met name Amerikaans werk en zeker niet alleen de geijkte namen die ook nu nog, terecht of soms ook onterecht, resoneren. Naast Clarke, Heinlein en De Schrijver Wiens Achternaam Met Een A Begint waren er ook meer dan genoeg collecties en romans te vinden van uitstekend auteurs als Eric Frank Russell, Ray Bradbury, Jack Vance, Frederick Pohl, Philip K. Dick, Norman Spinrad en R.A. Lafferty. Uitgevers Meulenhoff en Bruna beconcurreerden elkaar met meer dan complete portefeuilles alsof het een lieve lust was. Sic transit gloria mundi.

Maar een intrinsiek aspect van SF is dat het overpeinzingen zijn over de toekomst, gezien vanuit het perspectief van vandaag. Anders gesteld, zelfs SF is een momentopname die uit de mode kan raken of ouderwets worden. Kwam het klad er op den duur in? Op een hype volgt bijna altijd een crash. Misschien sloop er in de loop der decennia toch wat metaalmoeheid in, waardoor het genre aan relevantie inboette en het bredere publiek – begrijpelijk – de schouders ophaalde? Dat is achteraf moeilijk in te schatten: alles uit die tijd leest als een kijkje in het verleden, of beter gezegd hoe het verleden keek naar de toekomst.

Illustratief vond ik een oorspronkelijk Nederlandse verhalenbundel die ik onlangs las, uit 1971, naar aanleiding van een tweelandelijke wedstrijd (Nederland en België) gehouden door omroepstichtingen NOS en BRT en uitgegeven door Bruna. In het parlance van de jaarlijkse Ganymedesbundel: dat zou een mooie staalkaart op moeten leveren van het schrijfwerk in die periode. Het niveau was echter bedroevend. Op een enkele uitschieter na (een jonge Eddy C. Bertin deed mee, won geheel ten onrechte niet) was de creatieve kwaliteit ronduit pover. De bundel stond vol met ook in die tijd al uitgekauwde thema’s en plotjes, met minstens drie verhalen waarvan de clou was ‘het speelde zich eigenlijk op aarde af en deze mensen waren Adam en Eva/de Egyptenaren!’ Als dit de winnende verhalen van een landelijke wedstrijd waren, begrijp ik waarom het algemene leespubliek de schouders ophaalde en massaal besloot dat sciencefiction niet relevant meer was.

Een tikje oneerlijk om de output van liefhebbers aan te dragen als de oorzaak van de teloorgang van SF, natuurlijk. Werden er door Nederlandse professionals in die tijd dan wél kwaliteitsgenrewerken geschreven? Op zich wel: Tonke Dragt en Felix Thijssen springen eruit. Het was echter duidelijk niet genoeg voor het genre om in eigen taal wortel te schieten.

 

Engels vs. Nederlands

Soms wordt als argument aangedragen dat wij verdomd goed Engels kunnen en daarom liever het bronmateriaal lezen dan een vertaalde versie. Ik herken dit. Ik lees ook liever het oorspronkelijke werk, om zo dicht mogelijk bij de schrijver te blijven. (Dit gaat uiteraard enkel op voor Engelstalige en hooguit Duitse boeken. De Witcher-serie van de Poolse Andrzej Sapkowski lees ik lekker in het Nederlands.) Op beurzen en festivals heeft iedere vakgenoot wel ervaring met voorbijgangers die zichzelf hebben wijsgemaakt dat Nederlands ‘niet lekker leest’ en enkel Engelse werken kopen.

Nu denk je misschien: hoe kan dit een verklaring voor de noodlijdende staat van het genre in Nederland zijn? Die ontwikkeling gebeurde toch in een tijd dat het nog helemaal geen sinecure was om aan Engelstalige boeken te komen? Dat klopt deels. Er was destijds nog geen internet, de boekhandels (en dus de uitgevers) waren poortwachters en niet iedereen kon even een tripje naar de American Book Store in Amsterdam maken. Toch waren er manieren om aan Engelstalig werk te komen, en eerder dan je wellicht denkt. Na de Tweede Wereldoorlog bleven er veel meegenomen boekjes van Amerikaanse soldaten achter, die zeker in de grotere steden voor een kwartje te koop waren. Dat ging er bij jonge lezers wel in, en zo leerden ze bovendien Engels. Onze taligheid kan dus best een factor zijn geweest in die tijd – hoewel het die vandaag de dag nog veel sterker is.

Een andere, niet te onderschatte is de algehele ontlezing in Nederland. Dan hebben we het niet over het (zorgelijk!) zelfs oprukken van analfabetisme, maar het feit dat steeds minder mensen boeken lezen. Wat leidt tot allerlei ellendigheden, bijvoorbeeld dat het voor boekhandels alleen nog maar rendabel is om het equivalent van de kiloknaller aan te bieden: bewezen succesnummers of door ghost writers geschreven biografieën van BN’ers. Klink ik zuur? Is dit te zuur? Moet ik iets minder zuur zijn? Weet je wat, ik sluit dit hoofdstuk snel af, niemand wordt hier blij van.

 

Plottwist

Een perspectiefwisseling is misschien nuttig hier. Het genre is veel groter dan alleen de ‘hardcore’ SF zoals wij die beminnen. Literaire SF ligt wel degelijk in de winkel, en kruisbestuivingen van allerlei pluimage. Het is aan de lezer en schrijver om dat cool te vinden of daar de neus voor op te halen. Maar het genre is er, het leeft en het zou slim zijn om het in al zijn facetten te omarmen.

Een lichtpuntje in dit hele verhaal is dat er een nieuwe garde aan SF-schrijvers is opgestaan in de afgelopen tien jaar, die (naast de oude rotten) met allerlei initiatieven aan de weg timmert om het genre weer groot te maken. Dit zal niet uit één hoek kunnen komen, maar samenwerking vereisen tussen schrijvers, uitgevers, lezers en boekhandels. We kunnen bovendien leren van de fouten van het verleden: niet meer nabootsen wat in de Angelsaksische wereld gebeurt, maar het genre een Nederlands tintje geven, het smoel geven met thema’s en insteken die voor óns relevant zijn. Dit proces is al gaande. Ik heb goede hoop dat sciencefiction over tien jaar weer helemaal terug is – niet alleen bij mensen thuis op hun scherm, maar ook in hun boekenkast.

 

Roderick Leeuwenhart

 

Bio:

Roderick Leeuwenhart is de schrijver van SF-romans De Heren XVII (Quasis, 2021) en Sterrenlichaam (nog ongepubliceerd in Nederland, wel verschenen in China). Hij is Harland Award-winnaar, knuffelt thuis graag met zijn ratten en is bezig met een langlopend project waarin hij zijn hersens langzaam laat vervangen door korstmossen.

 

De rol van uitgevers

Omdat mijn overzicht op de zaak ook maar beperkt is, stel ik de vraag aan Tais Teng – grootmeester in het SF-genre in ons kikkerlandje en dus iemand die er wellicht zicht op heeft. Waarom denkt hij dat SF wegkwijnde in ons land? Dixit Teng:

‘Hoewel uitgevers als Meulenhoff en Bruna prima bezig waren, gold dat niet voor een stel anderen. Die zagen SF-boeken enkel als verdienmodel en brachten pulpverhalen uit de veertiger en vijftiger jaren uit. Captain Future En De Keizer Van Het Heelal om een gruwelijk voorbeeld neer te zetten. Dat was vast heel goedkoop in de aanschaf, maar had niets met SF te maken. Goede SF is zich juist heel erg bewust van het heden en borduurt daar op voort: hightech surfers op de omslaande tsunamigolf der vooruitgang.

Een tweede punt was dat de vertalingen soms abominabel waren, zo slecht dat ik ze in het Engels terug moest vertalen om te begrijpen waar het verhaal eigenlijk over ging. Ik herinner een gruwelijke misvertaling uit Clifford D. Simak’s City: “Ze zaten op vet te kauwen.” In het Engels: “They sat chewing the fat.” Oftewel, ze zaten wat te ouwehoeren.

SF-lezers beginnen vaak vrij jong (10-12 jaar) en zijn over het algemeen redelijk intellectueel. Na verloop van tijd leren een heleboel van ons Engels te lezen en kopen boeken alleen nog in de oorspronkelijke taal. Als uitgevers de moeite nemen om op Nederlands talent in te zetten, hoeft dat niet te gebeuren.’

Dit essay is eerder verschenen in HSF (2022/1).

Toekomsttroost – In gesprek met Auke Hulst – HSF 2022/1

Auke Hulst nieuwste boek heeft niet alleen indruk gemaakt bij liefhebbers van fantastiek. De Mistukoshi Troostbaby Company (hierna DMTC) is dan ook de genomineerd voor de Libris literatuurprijs 2022. Voorzitter van de jury dit jaar is Ahmed Aboutaleb, burgemeester van Rotterdam. Op maandag 9 mei maakt hij de winnaar bekend in Felix Meritis, met een Hommage-show voor de zes genomineerde auteurs die via livestream te volgen zal zijn. De bekendmaking van de winnaar wordt live uitgezonden in Nieuwsuur op NPO2.

Hiermee kunnen we toch officieel stellen dat Auke een SF-roman succesvol naar het bredere literair publiek heeft weten te brengen. Over het wantrouwen tussen genrefictie en literatuur, lees je in dit nummer meer. Auke zou graag de afstand zien verminderen en daar lijkt DMTC zeker een bijdrage aan te leveren. Wat zegt hij er zelf over?

 

Hoe lang heb je gedaan over het schrijven van DMTC? Is het idee eerst lang blijven broeden?

Het feitelijke schrijven van het boek heeft drie jaar gekost. Een jaar langer dan ik voorzien had, omdat het steeds dikker werd, en misschien ook omdat het emotioneel zwaarder was dan gedacht. Hoewel ik best wist dat het niet gemakkelijk zou zijn, want de kern van het boek is een persoonlijke ervaring waar ik lang mee geworsteld heb: het verlies van een ongeboren kind. Dat was lang geleden, en dit boek heeft bijna een decennium in mijn hoofd liggen gisten voor ik eraan toe was om eraan te beginnen.

 

Wat hoop je dat mensen uit DMTC halen?

Het boek gaat uiteindelijk over schuld, schaamte en het onvermogen je bij de loop van de geschiedenis neer te leggen. Dat is in De Mitsukoshi Troostbaby Company op twee manieren uitgewerkt: een net-niet-vader die alsnog een kind in de vorm van een robotmeisje ‘koopt’, en een verhaal-in-een-verhaal geschreven door diezelfde vader. Dat is een tijdreisverhaal waarin het alter ego van de vader keer op keer terugreist in de tijd om te proberen de geschiedenis te veranderen en tot een betere uitkomst te komen. Je zou kunnen zeggen dat de les is dat je met verzet tegen het verleden niets ongedaan kan maken. Sterker: dat je met dat verzet in het heden meer schade aanricht dan je zou willen.

 

In hoeverre is het verhaal geworden zoals je het eerst had bedacht? 

Ik werk behoorlijk intuïtief. Doordat zo’n boek jaren heeft liggen gisten kan dat ook: als ik begin heb ik al redelijk grip op de vorm en de toon. Een aantal kernscènes en kernthema’s hebben die zich al aangediend. Maar al schrijvende gebeurt er ondertussen van alles: nieuwe ingevingen, nieuwe inzichten, soms ook dingen die in het dagelijks leven voorvallen en zo’n boek binnendringen. Dat maakt een roman tot op zekere hoogte een onkenbaar, nauwelijks te temmen wezen.

In één opzicht heeft corona de inhoud beïnvloed: ik had een reisbeurs om naar Japan te gaan, een land dat een grote rol speelt in het boek, maar Japan ging net op slot voor ik ernaartoe kon. Ik kon nog wel naar Myanmar, waar indertijd – dit was vlak voor de militaire coup aldaar – mijn broer woonde, en waar ik nog heb kunnen rondreizen. De rol die Myanmar in het boek speelt is duidelijk groter geworden door die ervaring, terwijl ik qua Japan meer moest leunen op oude reisherinneringen en research op afstand, wat Japan iets minder prominent heeft gemaakt dan verwacht.

 

Heb je de hoofdstukken ook om en om geschreven, zo niet uitgewerkt? En schrijf je chronologisch of volg je je inspiratie vanuit een schets?

Niet om-en-om en ook niet chronologisch. Het is best wel all over the place. Dat heeft een voordeel: ik werk altijd aan stukken waarvoor ik op dat moment inspiratie heb, maar ook een nadeel: het blijft heel lang onduidelijk of alles goed in elkaar gaat passen en of ik niet aan een hopeloze mislukking bezig ben. Die angst blijft eigenlijk het hele proces, en zelfs na de publicatie. De goede recensies zijn dan vooral een opluchting.

 

Heb je zelf een Alexa, robotstofzuiger of andere smart home installaties?

Nee. Afgezien van de apparaten waarop ik werk – desktop, laptop, telefoon – is mijn huis behoorlijk analoog. Heel veel papieren boeken, een oude piano, wat gitaren, meubels. Ik sta enigszins wantrouwend tegenover de invasieve aspecten van moderne technologie. En dan vooral wat betreft de wijze waarop overheden en tech reuzen daarmee omgaan. Tegelijk moet ik toegeven dat ik best veel op sociale media zit, terwijl je die toch als ziektekiemen voor de samenleving kan beschouwen.

 

De vervaging tussen schrijver Auke (jij) en schrijver Auke (jij?) spiegelt de vervaging tussen de twee boeken (DMTC en het fictieve boek). In hoeverre heb je dat fictieve boek ook uitgewerkt in je hoofd, zo niet uitgeschreven?

Lastige vraag… Ik kan er dit over zeggen: Auke van der Hulst, de schrijver in het boek, is een alter ego, maar ook nét niet mij, vandaar dat ‘van der’. De schrijver in het boek-in-het-boek, die Kaj heet, is weer een alter ego van die Auke van der Hulst, dus nog weer een stap extra van me verwijderd. (Overigens heet mijn alter ego in Kinderen van het Ruige Land, de autobiografische roman over mijn jeugd op het Groningse platteland, Kai, met een i.) Die verwijdering geeft me net wat meer speelruimte om bepaalde dingen extremer te maken en op het scherpst van de snede te onderzoeken. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de manier waarop in het boek-in-het-boek het thema van zelfhaat wordt onderzocht. Nogal bloederig, namelijk.

Wat dat boek-in-het-boek betreft, vaak is het zo dat als er zoiets in een roman zit, je slechts fragmenten krijgt opgediend. Ik wilde het goed doen: gewoon het hele boek, en dan zo goed mogelijk, maar wel geschreven op een manier die nét niet helemaal de mijne is, maar de manier van de Auke in het boek, if that makes sense… Een boek-in-een-boek kan een trucje worden, en de enige manier om dat erg te vermijden is door het serieus als een boek op zich te benaderen… zonder te vergeten dat het met de omringende tekst in gesprek is.

 

Heeft een boek net zoveel invloed op de schrijver als de schrijver op zijn boek volgens jou? Dat lijkt met Auke uit het boek wel het geval te zijn. Ben jij ook heel dicht bij jezelf gekomen met het schrijven van de Auke in DMTC?

Als je jaren aan een roman werkt, zeker als het een heel persoonlijke roman is, lééf je in die wereld. Misschien nog wel meer dan in je eigen wereld. Het is onvermijdelijk dat zo’n boek grote invloed uitoefent op je gemoed en de manier waarop je naar de wereld om je heen kijkt. En soms is dat zwaar, zoals hier, want dit is een zwaar boek.

 

Heb je iets over jezelf geleerd door het schrijven van DMTC?

Er waren twijfels die steeds groter werden tijdens het schrijven. Vooral: kan ik het hoe dan ook maken om over iets zó persoonlijks – het verlies van een ongeboren kind – te schrijven? Want daar is ook iemand anders bij betrokken, die je zo’n boek uiteindelijk ongevraagd aandoet. Ik kreeg steeds meer moeite met het vampiristische van schrijven; met de wijze waarop je als schrijver dingen aan het leven onttrekt, inclusief het leven van anderen. Uiteindelijk is die worsteling het boek binnengeslopen. Het is óók een vraag waarmee de Auke in het boek zit. Ik heb vooral veel geleerd over schrijven zelf, de waarde ervan, en de prijs, en of ik bereid ben die te betalen.

 

Wat zijn de laatste vijf boeken die je gelezen hebt en zijn het aanraders? Waarom wel/niet?

Ik zit in een leesclub, waarmee we momenteel Dzjan van Andrej Platonov aan het lezen zijn. Tot dusver – hoewel een beetje stijf vertaald – erg goed en op een verdrietige manier geestig. Ik schrijf recensies voor NRC Handelsblad en in dat kader heb ik Tortilla Flat van John Steinbeck gelezen, wat erg goed geschreven is, maar ook een beetje dubieus in zijn portrettering van een armlastige minderheid. Ook voor de krant las ik Naar het paradijs van Hanya Yanagihara, een wat onevenwichtige baksteen die voor de helft – de beste helft – uit een dystopische sciencefictionroman bestaat. Net uitgelezen: Meisjesherinneringen van Annie Ernaux, de Franse grootmeesteres van de memoires. Uitmuntend. Al iets langer geleden, maar ik wil er graag lezers naartoe dirigeren, heb ik The Dispossessed van Ursula Le Guin herlezen. De eerste keer dat ik die politiek-filosofische SF-roman las, vond ik hem geweldig, maar ik waag te betwijfelen of ik er als veertienjarige veel van begrepen heb. Bij herlezing bleef het méér dan overeind. Een terechte klassieker. En extra interessant in de context van het hedendaagse debat over het failliet van het kapitalisme en de heropleving van het marxisme.

 

Wat is het eerste horror-/sciencefiction-/fantasy-boek dat je als kind gelezen hebt en wat je bijgebleven is?

Ik heb de SF min of meer bij toeval ontdekt. Ik was twaalf en had sinds kort een bibliotheekpas. In de dorpsbieb van Slochteren, provincie Groningen, heb ik twee willekeurige boeken uit de vrij kleine kast met SF getrokken – al denk ik nu dat het niet heel gek was dat ik dat deed, want ik was van jongs af al gefascineerd door sterrenkunde. Die boeken waren de Doodsstrijd-trilogie van Harry Harrison, musculaire ruimteavonturen rond de gokker-sjacheraar Jason DinAlt, en Robert Heinleins The Moon is a Harsh Mistress, dat vertaald is als De maan in opstand. Dat laatste boek deed het hem. Ontzettend vlot geschreven, in een hele eigen hard-boiled stijl, spannend, maar vooral ook: tjokvol ideeën over vrijheid, rechtvaardigheid, samenlevingsvormen en techniek. Voor wie het niet kent: het gaat over een strafkolonie op de maan waar ‘vrijgeboren’ kinderen ter wereld komen die niettemin gevangen zitten op die stofbol, deels omdat ze fysiek een leven op aarde niet aankunnen. Hoe kun je vrij zijn als je in een gevangenis woont? Er ontstaat een revolutionaire beweging die zich – met hulp van een “bewust” geworden mega-computer – teweerstelt tegen de Aardse onderdrukkers. Dat ik door zo’n boek kon ontsnappen aan mijn eigen niet erg prettige bestaan op het Groningse platteland én tegelijk juist de confrontatie aan kon gaan met essentiële levensvraagstukken opende me de ogen. Het was het begin van een levenslange leesliefde.

 

Schrijf je wat je zelf ook wil lezen of juist helemaal niet? Waarom is dat?

Dat is een hele moeilijke vraag. Ik ben erg gevoelig voor stijl, en ik denk dat mijn werk zich wel stilistisch onderscheidt. Maar verder… Ik schrijf in principe voor mezelf – probeer de gedachte aan lezers ook zoveel mogelijk buiten de deur te houden – met het doel bepaalde kernthema’s in mijn eigen leven op zoveel mogelijk manieren te onderzoeken. Maar als ik boeken van anderen lees, laat ik me juist graag verrassen door andere thema’s, andere vraagstukken. Dan wil ik in hún wereld stappen. Mijn eigen werk herlees ik zelden of nooit.

 

Wat is je routine? Vroege vogel of nachtuil? Schrijf je consequent en gedisciplineerd of in vlagen?

Geen routine. Vroeger schreef ik veel ’s nachts, maar dat is niet erg gezond, zeker niet als je aanleg hebt voor somberheid. Nu schrijf ik wanneer ik de geest krijg. Waardoor ik dus ook vaak zit te niksen. Wat dan niet echt niksen is, want op deep background draait de romanwereld gewoon door.

 

Wat is volgens jou de meerwaarde die SF levert aan (literaire) fictie?

Ik denk dat sciencefiction je nieuwe manieren aanreikt om vraagstukken te onderzoeken, waardoor je dichter bij antwoorden en inzichten kan komen dan met louter ‘realistische’ fictie. Het element van de experimentele testopstelling staat me aan. Hele originele technische ideeën zijn leuk en aardig, maar ze hebben voor mij pas waarde als ze functioneel zijn: als ze het mogelijk maken tot een thematische verdieping te komen. Ik gebruik in De Mitsukoshi Troostbaby Company een aantal gangbare sciencefiction-ideeën – de menselijke robot, het tijdreizen, de dystopische near-future alternate history – op een manier die, hopelijk, de verdieping van de thema’s bevordert. Ik hoef niet een innovatieprijs te winnen, ik wil elementen van de menselijke ervaring uitdiepen.

 

Waar werk je nu aan? Je hebt sciencefiction en fantasy geschreven, kunnen we ook een horrorroman verwachten zodat de HSF-drie-eenheid in je oeuvre vertegenwoordigd is?

Ik ben in de eerste fase van een historische roman, waar ik nog niet veel over kan zeggen, behalve dat tanden er een centrale rol in spelen, zowel metaforisch als in zéér tastbare zin. Goed mogelijk dat daar een vampiers-element in zal sluipen… Maar ho, ik heb al te veel gezegd.

 

Kan je ons iets vertellen wat je nog nooit in een interview gezegd heb omdat de juiste vraag nooit gesteld is?

Ik wil graag benadrukken dat sciencefiction, dat toch een wat koele en cerebrale reputatie heeft, ook hele emotionele literatuur kan opleveren. Een van de meest aangrijpende boeken die ik ooit gelezen heb is Flowers for Algernon van Daniel Keyes. En ik denk niet dat er een boek is waar ik een diepere emotionele band mee heb dan met Orson Scott Cards Ender’s Game. Daar doen Cards verder zeer twijfelachtige politieke denkbeelden weinig aan af.

 

Wil je nog iets kwijt?

Ik maak ook muziek. Find me on Spotify!

 

Dit interview is eerder verschenen in HSF (2022/1).

Resultaten SFFH/YA-lezersenquête

Van 17 tot en met 31 oktober 2022 konden lezers van sciencefiction, fantasy, horror of ‘fantastische’ YA (SFFH/YA) een uitgebreide vragenlijst invullen. 771 respondenten namen deel, 719 van hen vulden de enquête volledig in. Dit leverde 99 pagina’s aan antwoorden en inzichten op.

Inmiddels hebben de winnaars hun boekenpakket ontvangen en zijn de resultaten van de enquête verzameld en doorgenomen.

We geven jullie alvast enkele resultaten mee:
* 771 SSFH/YA- lezers namen deel.
* De boekhandel is met stip hét kanaal waar deze lezers hun informatie over nieuwe boeken vandaan halen (51%).
* Fantasy en YA-fantasy worden het meest gelezen.
* 29% van de respondenten leest uitsluitend in het Nederlands, 60,5% geeft aan zowel Nederlands als Engels te lezen. 27,3% van deze groep leest daarbij meer Engels dan Nederlands.
* Gemiddeld schaft men 10,7 boeken per jaar aan en besteedt men hier 155 euro aan.
* Paperbacks en hardcovers genieten de voorkeur, e-books worden opvallend weinig gekocht (11%).
* De flaptekst speelt een doorslaggevende rol bij de aankoop van een boek.
* 37% van de respondenten leest het liefst een trilogie.

Hier vind je een link naar een pdf. met een overzicht van de belangrijkste resultaten (9 pagina’s): Definitieve resultaten van de SFFHYA lezersenquête – PDF

Hier vind je een link naar een pdf. met daarin de antwoorden op álle vragen (44 pagina’s): Volledige resultaten – PDF

Data-analiste Sara Taverniers heeft daarnaast een extra analyse uitgevoerd op de eerste vraag: “Hoe blijf je op de hoogte van nieuwe SFFH/YA-boeken?” Ze concentreerde zich daarbij op de informatie die via de aanvullende open vragen kon worden vergaard en analyseerde deze naar geslacht, leeftijd en nationaliteit. Dit leverde 14 pagina’s aan bijkomende inzichten op. Je leest het artikel hier: Geografische spreiding respondenten en data-analyse eerste vraag: SFFH Lezersenquête analyse vraag 1

Wij roepen iedereen met een hart voor Nederlandstalige fantasy, sciencefiction, horror en ‘fantastische’ YA op om aan de slag te gaan met de door ons verzamelde antwoorden. Bespreek ze met vrienden en mede-genreliefhebbers, deel ze op sociale media, laat er je eigen analyses en inzichten op los, schrijf er een artikel over of gebruik ze om gave promotie-acties te bedenken. Heb je hiervoor meer informatie nodig? Wij helpen graag.

Isabelle Plomteux en Sigrid Lensink-Damen, voor De 40*

Overzicht van de belangrijkste resultaten (9 pagina’s): Definitieve resultaten van de SFFHYA lezersenquête – PDF

Antwoorden op álle vragen (44 pagina’s): Volledige resultaten – PDF

Geografische spreiding respondenten en data-analyse eerste vraag (14 pagina’s): SFFH Lezersenquête analyse vraag 1

*De 40 zijn veertig ‘fantastische’ auteurs, uitgevers en verenigingen die samen projecten opzetten rond promotie, onderzoek en talentontwikkeling binnen het Nederlandstalige fantastische genre.

Vertaling en presentatie van Heimwee naar het onbekende

Heimwee naar het onbekende
Dit najaar verschijnt Heimwee naar het onbekende, de Nederlandse vertaling van de verzamelde prozagedichten van Clark Ashton Smith (1893-1961).
Clark Ashton Smith zal bij de meeste liefhebbers van fantasy, horror en science fiction bekend zijn om de vele verhalen die in de jaren 30 verschenen in het tijdschrift Weird Tales. Hij was bevriend met H.P.Lovecraft en Robert E. Howard.
Zijn werk werd uitgegeven bij Arkham House, en later herdrukt door Ballantine. In Nederland verschenen in de jaren zeventig twee bundeltjes in de Bruna Fantasy en Horror reeks, en de bundel Zothique en andere verloren werelden bij Msf. In Nederland bleef het daarna helaas stil, maar in Amerika lijkt sprake van een kleine revival. Zijn verzameld werk en diverse bundels met brieven werden uitgegeven. En er verscheen een verzamelaarseditie met reproducties van zijn kunst- en beeldhouwwerken.

De verzamelde prozagedichten
Smith oogstte al jong lovende kritieken met zijn romantische poëzie. Hij werd wereldwijd bekend met zijn bizarre korte verhalen. In zijn prozagedichten versmelten die twee genres.
Prozagedichten zijn gedichten in prozavorm. Het zijn zeer korte verhalen, met veel aandacht voor beeldspraak, ritme, klank en symboliek. Clark Ashton Smith gebruikt deze teksten om als dichter meer vrijheid te vinden en hij legt ermee de basis voor zijn fantastische proza. Hij voert de lezer mee naar de verre en bizarre werelden die veel lezers alleen uit zijn langere proza kennen.
Geïnspireerd door Baudelair en Edgar Allen Poe vindt Smith zijn eigen stem en thema’s. Hij toont kosmische vergezichten en macabere, fascinerende werelden. Hij behandelt thema’s uit de Griekse mythologie en hij bezingt de liefde. En hij voorziet daarbij veel van zijn teksten van een nieuw perspectief of een ironische ondertoon. Hij is als dichter met zijn bloemrijke taal een kind van de romantiek, en in zijn prozagedichten vindt hij daarvoor een vrijere en zeer eigen vorm.

De Nederlandse uitgave
De prozagedichten verschijnen nu voor het eerst in het Nederlands, in een gebonden gelimiteerde uitgave die is gemodelleerd naar de eerste bundels van Smith die Uitgeverij Arkham House uitbracht. De bundel is vertaald en van een inleiding en annotaties voorzien door Frank Norbert Rieter. De uitgave is rijkelijk geïllustreerd door Tais Teng.

Voorproefje
Wie even zelf wil proeven van de teksten kan hier het prozagedicht ‘Een droom van Lethe’ lezen, met een illustratie van Tais Teng.

Presentatie – donderdag 3 november
De Nederlandse uitgave van de prozagedichten van Clark Ashton Smith wordt op 3 november ten doop gehouden in het sfeervolle Poëziecentrum Nederland. Het werk wordt ingeleid met een lezing, geïllustreerd met beeldmateriaal, tekstvoorbeelden en uiteraard de nodige onderhoudende anekdotes en saillante details.

Waar: Poëziecentrum Nederland,
Mariënburg 29
6511 PS Nijmegen
https://www.poeziecentrumnederland.nl/
Aanvang 19.00 u

Meer informatie over het project en de mogelijkheid om een bundel te bestellen: https://franknorbertrieter.nl/

Hugo Awards 2022

De Hugo Awards 2022 zijn uitgereikt.

Winners of the 2022 Hugo, Lodestar and Astounding Awards:

  • Best Novel – A Desolation Called Peace, by Arkady Martine (Tor)
  • Best Novella – A Psalm for the Wild-Built, by Becky Chambers (Tordotcom)
  • Best Novelette – “Bots of the Lost Ark”, by Suzanne Palmer (Clarkesworld, Jun 2021)
  • Best Short Story – “Where Oaken Hearts Do Gather”, by Sarah Pinsker (Uncanny Magazine, Mar/Apr 2021)
  • Best Series – Wayward Children, by Seanan McGuire (Tordotcom)
  • Best Graphic Story or Comic – Far Sector, written by N.K. Jemisin, art by Jamal Campbell (DC)
  • Best Related Work – Never Say You Can’t Survive, by Charlie Jane Anders (Tordotcom)
  • Best Dramatic Presentation, Long Form – Dune, screenplay by Jon Spaihts, Denis Villeneuve, and Eric Roth; directed by Denis Villeneuve; based on the novel Dune by Frank Herbert (Warner Bros / Legendary Entertainment)
  • Best Dramatic Presentation, Short Form – The Expanse: Nemesis Games, written by Daniel Abraham, Ty Franck, and Naren Shankar; directed by Breck Eisner (Amazon Studios)
  • Best Editor, Short Form – Neil Clarke
  • Best Editor, Long Form – Ruoxi Chen
  • Best Professional Artist – Rovina Cai
  • Best Semiprozine – Uncanny Magazine, publishers and editors-in-chief Lynne M. Thomas and Michael Damian Thomas; managing/poetry editor Chimedum Ohaegbu; nonfiction editor Elsa Sjunneson; podcast producers Erika Ensign & Steven Schapansky
  • Best Fanzine – Small Gods, Lee Moyer (Icon) and Seanan McGuire (Story)
  • Best Fancast – Our Opinions Are Correct, presented by Annalee Newitz and Charlie Jane Anders, produced by Veronica Simonetti
  • Best Fan Writer – Cora Buhlert
  • Best Fan Artist – Lee Moyer
  • Lodestar Award for Best Young Adult Book (presented by the World Science Fiction Society) – The Last Graduate, by Naomi Novik (Del Rey Books)
  • Astounding Award for Best New Writer (presented by Dell Magazines) – Shelley Parker-Chan (1st year of eligibility)

Meer weten over de Hugo Awards? Kijk op 2022 Hugo Awards

Speculatief: magazine voor vertaalde fictie

Op 1 mei 2022 brengt Goran Lowie de eerste uitgave uit van Speculatief Magazine, een gratis online magazine van speculatieve fictie in vertaling. Dit zijn Hugo, Nebula, Locus etc. genomineerde of bekroonde werken die eindelijk een vertaling zien in het Nederlands. Allemaal gratis te lezen via zijn website of te beluisteren via Spotify.
Leuk initiatief!

Uitslag van de enquête ‘Noden van het SFFH-genre’

Isabelle Plomteux  kwam eerder dit jaar met een zeer uitgebreide vragenlijst naar het NCSF en vele andere Nederlandstalige belanghebbende organisaties. Het doel: het vaststellen van de behoeftes in het genre.

Hieronder de resultaten en begeleidende nota door Isabelle Plomteux & Sigrid Lensink-Damen.

In HSF 2022/1 nummer 277, verschijnt ook een interview met Isabelle.

“Op 16 februari stuurde ik drie vragenlijsten uit naar net geen 300 mogelijke respondenten, met de vraag om de lijst die op hen van toepassing was voor 2 maart in te vullen. Hier is met veel enthousiasme op gereageerd. In totaal namen 170 mensen deel: 125 schrijvers, 18 uitgevers en 27 andere belanghebbenden.

Met de hulp van Sigrid Lensink-Damen heb ik in deze nota een aantal resultaten bijeengebracht in globale overzichtstabellen. De antwoorden op alle andere vragen vind je terug in bijgevoegde rapporten, een per doelgroep. Samen bevatten ze meer dan 100 pagina’s aan informatie. Gedeeltelijke antwoorden zijn meegenomen indien Qualtrics (het enquêteprogramma waarmee de vragenlijsten waren opgesteld) aangaf dat meer dan de helft van de vragen was beantwoord. Vragenlijsten die voor een lager percentage waren ingevuld, werden verwijderd.

Allereerst, het antwoord op de vraag die de aanleiding was om de vragenlijsten op te stellen:

‘Heeft het SFFH-genre baat bij een nieuw overkoepelend initiatief?’

Klein woordje uitleg bij bovenstaande tabel: ijverige rekenaars zullen merken dat de aantallen overeenstemmen met de aantallen in de bijgevoegde rapporten, de percentages niet. Dit komt omdat Sigrid en ik er bij deze vraag der vragen voor gekozen hebben om de percentages te berekenen op het totaal aantal respondenten en niet op het aantal respondenten dat de vraag heeft beantwoord, zoals het programma heeft gedaan.

Over naar de meerkeuzevragen. Hierin onderzocht ik hoe zo’n nieuw iets zou moeten worden georganiseerd en wat het zou moeten gaan doen. Op een schaal van 1 tot 7 kon de respondent aangeven hoe belangrijk hij of zij de betreffende stelling vond.

Zowel voor schrijvers, uitgevers als andere belanghebbenden, kwam onder meer het volgende als belangrijk of heel belangrijk naar voren (de percentages zijn overgenomen uit de rapporten en samengeteld) :

Percentage dat de stelling aangaf als belangrijk of heel belangrijk  Bij de schrijvers Bij de uitgevers Bij de andere belanghebbenden
Het Nederlandstalige SFFH-aanbod onder de aandacht brengen van boekhandels, bibliotheken etc. 83,48%  80% 83,34%
Onderzoeken hoe we het aanbod in boekhandels en bibliotheken kunnen vergroten 86,08% 90% 61,11%
Het bredere Nederlandstalige lezerspubliek zo veel mogelijk laten kennismaken met het genre 83,48% 70% 77,78%

Ook de volgende stellingen scoorden hoog, zij het niet altijd bij de drie groepen:

Percentage dat de stelling aangaf als belangrijk of heel belangrijk Bij de schrijvers Bij de uitgevers Bij de andere belanghebbenden
Mij met SFFH-lezers in contact brengen 77,55% 66.67% 57,90%
Samenwerkingsverbanden binnen de Nederlandstalige SFFH stimuleren en helpen organiseren 58,26% 60% 83,33%
Verbindingen leggen met iedereen die actief is binnen de Nederlandstalige SFFH 57.39% 50% 94,44%

Deze stellingen hadden minder voorstanders, al zijn er ook hier verschillen tussen de drie groepen:

Percentage dat de stelling aangaf als belangrijk of heel belangrijk Bij de schrijvers Bij de uitgevers Bij de andere belanghebbenden
Verbindingen leggen met andere genres binnen de Nederlandstalige literatuur 32,17% 40% 61,11%
Samenwerkingsverbanden met andere genres binnen de Nederlandstalige literatuur stimuleren en helpen organiseren 31,31% 30% 50%
Verbindingen leggen met anderstalige SFFH 39,13% 40% 38,89%

Daarnaast kenden ook de open vragen succes. Er werden enthousiaste ideeën neergepend. Promotie, verbinding en samenwerking werden vaak genoemd en behoorlijk wat bevraagden vermeldden dat de kwaliteit van het huidige aanbod omhoog moet.

Ook waren er (gelukkig maar!) gefundeerde twijfels en bezwaren. Wat gaat het nieuwe initiatief precies doen? Die opmerking kwam regelmatig terug. Sommigen zijn dan weer huiverig bij het idee van een nieuw initiatief en zien het liefste continuïteit in de bestaande initiatieven. Er wordt ook gewaarschuwd voor gate-keeping, een bezorgdheid die Sigrid en ik zeker delen.

Hoe nu verder?

De komende weken zal ik samen met Sigrid en een aantal anderen op de achtergrond de antwoorden op de vragenlijsten verder inventariseren. Aan de hand daarvan zullen we een eerste richting uitzetten voor het nieuwe initiatief: wat kan het eventueel gaan doen en, niet onbelangrijk, in welke volgorde? Ook moeten we onderzoeken bij welke structuur en financiering het project het meest gebaat is.

De ruim 40 respondenten die hebben aangegeven te willen meedenken over de vervolgstappen in de oprichting van het nieuwe iets, zullen zo snel mogelijk bij dit proces betrokken worden. Daarover krijgen zij binnen afzienbare tijd via mail bericht.

Dankzij het gebruik van Qualtrics kunnen er ook verdere analyses en filters op de verzamelde data losgelaten worden. Is er bijvoorbeeld een verschil in resultaten tussen een uitgever die één tot vijf boeken uitgeeft en eentje die er meer dan tien uitgeeft? Tussen Vlamingen en Nederlanders? Tussen selfpubbers en schrijvers die bij een uitgeverij worden uitgegeven? Vinden zij andere dingen belangrijk of net niet?

Wie hier interesse in heeft, mag ons altijd contacteren. Het aanleveren en delen van die informatie lijkt ons een goede eerste taak voor het nieuwe ‘iets’ in wording. Voorlopig zijn we te bereiken via isabelleplomteux.schrijfster@outlook.com.

Nogmaals hartelijk dank aan alle respondenten voor hun antwoorden en reacties! Ze worden zeer gewaardeerd en we nemen alle stemmen mee in de volgende stappen. In de bijlagen kun je het hele onderzoek nalezen, inclusief alle antwoorden op de open vragen.

Hierover nog kort dit: sommige respondenten lieten hun e-mailadres of andere contactgegevens achter in hun antwoord op deze vragen. Omwille van privacy-redenen hebben we deze gegevens verwijderd. Ook waren er respondenten van wie naar onze mening de identiteit uit hun antwoorden kon worden afgeleid. Zij werden gecontacteerd met de vraag of hun antwoorden mochten worden gedeeld. Dit was bij iedereen het geval.”

Isabelle Plomteux & Sigrid Lensink-Damen

Download hieronder de uitgebreide resultaten (drie bestanden):

Resultaten schrijvers – Resultaten uitgevers –  Resultaten andere belanghebbenden

HSFCon 14-15 Mei 2022

HSFCon 2022 vindt op zaterdag 14 en zondag 15 mei 2022 plaats in Van der Valk Hotel Sneek. HSFCon is er voor alle liefhebbers van Science Fiction, Fantasy en Horror.

Het wordt een weekend vol panels en lezingen over alles wat de genres ons te bieden hebben, met een flinke vleug wetenschap. Kijk je ogen uit en koop je beurs leeg bij onze standhouders, doe mee aan workshops en breng tijd door met andere fans.

We hadden het mooi voor elkaar: 2 en 3 april HSFCon doorgaan. Helaas, helaas, tijdens dat weekend is er in Friesland een grote militaire oefening waardoor zowat alle hotels in de wijde omgeving van Sneek hun volledige kamerbestand gereserveerd hebben voor de mensen in het Groen. Toen we de nieuwe datum afspraken met het hotel, zou die training eerder zijn en hadden we er helemaal geen last van. Maar hij is dus verzet naar ‘ons’ weekend. Na topberaad hebben we besloten dat een HSFCon zonder hotelovernachtingen helemaal geen hotelcon mag heten. Om iedereen de gelegenheid te bieden er een weekendje uit van te maken, moesten we de conventie opnieuw verzetten. Onze Ultieme Definitieve Absoluut Voor Zover Dat Kan Zekere Data zijn nu dus: 14 en 15 mei 2022 😉

Gekochte kaartjes blijven gewoon geldig en schuiven mee naar deze nieuwe data. Hotelkamers boeken is vanaf nu mogelijk op de website van het hotel. Als je gebruik wil maken van de lunch of het diner kun je dat van tevoren aangeven met een mailtje aan het hotel. Later vandaag worden de data op de website en onze social media aangepast. Heb je nog vragen, dan ontvangen we die graag op info@hsfcon.nl.

We hopen je dat weekend te zien op HSFCon!

Het programma wordt komende weken (opnieuw) aangekondigd, dus houd de website in de gaten! Ook vind je op onze website meer informatie over onze eregasten en gasten.

Hotel Van der Valk in Sneek biedt nette, betaalbare kamers, mooie ruime zalen voor een breed programma en een gezellige bar voor alle diepzinnige gesprekken met oude vrienden en nieuwe bekenden.

Is je interesse gewekt? Bezoek onze website of like HSFCon op Facebook!

Wil je op de beursvloer staan met je eigen boeken, illustraties of handgemaakte fan-items? Doe je graag mee aan het programma? Neem dan contact op via info@hsfcon.nl, of via Facebook Messenger.

Kaartverkoop is nu live op de website.

One Small Step – For All Mankind – HSF (2021/3)

Wat als Neil Armstrong niet de eerste man op de maan was?

Er zijn van die momenten in de geschiedenis waarbij iedereen die het meegemaakt heeft zich nog kan herinneren waar ze waren toen het gebeurde. 24 juli 1969 is zo’n datum. Ik was zelf nog lang niet geboren, maar mijn ouders weten nog waar ze waren toen Neil Armstrong zijn eerst stap op het oppervlak van de maan zette en de historische woorden ‘That’s one small step for man; One giant leap for mandkind’ uitsprak. Deze maanlanding was ook een bepalend moment in de ruimterace tussen de Amerikanen en de Sovjet Unie. Hoewel de Amerikanen tot dat punt alle belangrijke eerste keren in de ruimterace aan de Sovjets hadden moeten laten, en het ook echt niet zeker was dat ze als eerste op de maan zouden landen, was de grote prijs toch voor hen. En daarmee was de ruimterace voorbij. Het Apollo-programma duurde korter dan gepland en een aantal andere grote ideeën op het gebied van de ruimtevaart zijn voor langere tijd in de ijskast geplaatst. De Amerikanen hadden de ruimterace gewonnen. Maar wat nou als de eerste woorden van een mens op de maan als volgt hadden geklonken ‘Я делаю этот шаг ради своей страны, своего народа и марксистско-ленинского образа жизни, зная, что сегодня – всего лишь один маленький шаг в путешествии, которое приведет всех нас к звездам’. Het had in de eerste plaats even geduurd voordat het vertaald was en dan had het zo geklonken ‘I take this step for my country, for my people, and for the Marxist-Leninist way of life, knowing that today is but one small step on a journey that will take us all to the stars’. Het had verder ook betekend dat de ruimterace niet zou ophouden bij de eerste mens op de maan. En dat is precies waar de televisieserie “For All Mankind” van Apple over gaat.

Apple heeft, in navolging van Netflix, Amazon, Disney en HBO, op 1 november 2019 zijn eigen streamingplatform Apple TV+ gelanceerd. Voor dit platform werd een aantal dure producties aangekondigd waaronder For All Mankind, een nieuwe serie van Ronald D. Moore, schrijver en producent van Star Trek TNG, Star Trek DS9, Star Trek First Contact, Battlestar Galactica en Outlander. Ik behoor niet tot de Apple fanclub, maar deze serie was absoluut reden om een abonnement te willen. Dat kostte meer moeite dan je zou verwachten, maar na de nodige frustraties, gemopper en met hulp van Reddit lukte het toch om Apple geld te geven om hun series te mogen zien. En vervolgens heb ik twee seizoen van For All Mankind in iets meer dan een weekend gezien. De laatste keer dat ik het gevoel heb gehad dat ik zo graag door wilde kijken was met de Netflixserie Dark (in een vorig nummer al eens uitgebreid besproken). For All Mankind neemt het genre alternatieve geschiedenis erg serieus. Wat ervoor zorgt dat er heel veel aandacht besteed is aan historische details. Zo is de set van NASA Mission Control in Houston een bijna exacte kopie van het origineel. Ook aan kleding, haarstijlen, voertuigen, huizen en verdere omgeving is veel aandacht besteed. Er is goed te zien dat er groot budget was en dat geld is goed uitgegeven. Een van de mooie dingen vind ik hoe bijvoorbeeld de toespraak die Richard Nixon had voorbereid als de Amerikanen niet als eerste op de maan zouden landen gebruikt is. Als historicus met een specialisatie in Amerikaanse politieke geschiedenis, en nog specifieker de carrière van Richard Nixon, werd ik hier heel blij van. Maar ik vond het nog mooier dat Nixon in 1972 de verkiezingen verliest van Ted Kennedy.

Doordat de serie gaat over wat er zou zijn gebeurd als de Amerikanen niet al eerste op de maan zijn geland ontstaan er al snel verschillen met onze tijdlijn. Die verschillen zijn groot en klein. De kijker wordt hierin meegenomen doordat we aantal karakters volgen en goed leren kennen. Wat meteen, naast aandacht voor details, de andere reden is waarom ik deze serie zo goed vind. Ik ben als kijker echt om de karakters gaan geven en de serie is op een dusdanige manier geschreven dat je ook nooit weet of een karakter het einde van een aflevering, of het seizoen, gaat halen. Een deel van de karakters is gebaseerd op mensen die echt onderdeel waren van NASA en verschillende Amerikaanse overheidsdiensten. De grootste focus ligt natuurlijk op de astronauten en hun familie. We volgen Ed Baldwin, Gordo Stevens en zijn vrouw Tracey, Ellen Waverly, Danielle Poole en Molly Cobb. Naast de astronauten ligt de focus op alles wat er rond Mission Control gebeurt. Het belangrijkste karakter dat we hierbij volgen is Margo Madison. En ja het valt meteen op dat er veel vrouwen gevolgd worden. Dat komt doordat de Sovjets niet alleen de eerste man, maar kort daarna ook de eerste vrouw, op de maan weten te laten landen. Dit zorgt ervoor dat Nixon niet wil achterblijven en de Mercury Seven opeens weer interessant worden. Ook Gordo Stevens’ vrouw Tracey wordt gevraagd om te gaan trainen om astronaut te worden. Maar de focus van de serie is, wat mij betreft gelukkig, breder dan alleen maar het feit dat vrouwen nu eerder volwaardig onderdeel van het ruimtevaartprogramma zijn. Ook andere sociale thema’s komen aan bod waaronder de civil rights movement, maar ook wat het betekent om niet volledig jezelf te kunnen zijn omdat je seksuele geaardheid het niet toe laat dat je een astronaut bent. En dit alles wordt op een zo integer mogelijke manier behandeld waarbij er zo min mogelijk met een verwijtend vingertje gewezen wordt. Ook is het niet zo dat doordat de geschiedenis in deze serie anders verloopt alle maatschappelijke problemen daardoor opeens opgelost zijn of worden.

De serie volgt de karakters over een langere tijd terwijl de spanningen met de Sovjets in de ruimte, en op aarde, langzaam toenemen op de achtergrond. Het eerste seizoen gaat over de bouw van de eerste permanent bewoonde basis op de maan Jamestown, het tweede seizoen gaat over het uitbreiden van deze basis en over de voorbereidingen voor een reis naar Mars. In het tweede seizoen zijn we inmiddels aanbeland in de jaren ’80 en komt ook onze eigen Wubbo Ockels nog voor. Hij heeft de maan ook gehaald en mag daar een tijd leven en werken. Het voordeel van karakters over een langere tijd volgen is dat de serie ook de tijd neemt om te laten zien wat de gevolgen zijn van bepaalde gebeurtenissen en acties. Zo komt de zoon van Ed Baldwin en zijn vrouw Karen te overlijden terwijl Ed door omstandigheden op dat moment alleen op de maan is en niet naar huis kan komen. De serie neemt de tijd om te laten zien wat dit voor gevolgen heeft op korte termijn. Karen moet alles zelf regelen, ze heeft geen echtgenoot om op terug te vallen of om haar verdriet mee te delen en moet zelfs in eerste instantie tegen hem liegen over wat er gaande is, en op lange termijn, Ed verwerkt het verlies zijn zoon heel anders dan zijn vrouw en daardoor groeien ze langzaam uit elkaar. Eenzelfde soort langdurige verhaallijn is te zien tussen Gordo en Tracey Stevens. Gordo heeft aan het begin van de serie erg veel last van het feit dat hij tijdens de vlucht van Apollo 10 niet de orders vanuit Houston genegeerd heeft en alsnog op de Maan zou zijn geland. In dat geval zouden de Amerikanen wel als eerste op de maan zijn geweest. Maar de orders waren nu eenmaal anders, ook al had het best gekund. Deze psychische last draag Gordo met zich mee. Ondertussen moet hij er mee leren leven dat zijn vrouw ook astronaut gaat worden en later is. Hun relatie is hoe dan ook turbulent te noemen. Tracey weet dat hij vreemd is gegaan en als ze de kans krijgt laat ze dit ook aan hem weten. Bovendien trekt zij veel media aandacht door wie ze is, iets wat Gordo niet makkelijk vindt. Als hij dan ook nog tijdens een missie dingen gaat zien die er niet zijn en eerder terug naar huis gehaald moet worden zoekt hij een psycholoog op. Tracey kan ondertussen steeds moeilijker met hem samen leven en ze scheiden dan ook van elkaar. Dit betekent niet dat ze gelukkiger worden zonder elkaar. Een deel van het tweede seizoen gaat over hun relatie na de scheiding en hoe ze elkaar, als ze samen op Jamestown verblijven, toch weer terugvinden. En dan gebeurt, ook daarvoor moet je gewoon zelf maar gaan kijken.

Daarnaast laat de serie zien wat er met de technologische ontwikkeling gebeurd had kunnen zijn als de ruimterace wel doorgegaan was. Het mooie hieraan is dat in de wereld die neergezet wordt de karakters hier heel vanzelfsprekend mee om gaan. Dus als Margo de stekker lostrekt van haar elektrische auto begin seizoen 2 wordt hier verder niet de nadruk op gelegd. Hetzelfde geldt voor andere veranderingen. Maar dit betekent ook dat de technologie die voor militaire doeleinden gebruikt kan worden sneller gaat. Dit roept vragen op, waaronder of er wapens op de maan zouden moeten zijn. En als die wapens er zijn, wanneer gebruik je die dan? Het tweede seizoen gaat voor een deel om de vraag: wie schiet waarom als eerste op de ander? De spanning wordt opgedreven vooral doordat wij als kijkers net zo weinig over de Sovjets weten als de Amerikanen doen. Dus ook wij kunnen moeilijk inschatten wat de echte agenda nou is. Hierdoor snap je beslissingen die genomen worden, ook als deze beslissingen achteraf precies de gevolgen hebben die er eigenlijk mee voorkomen hadden moeten worden. Ik kijk erg uit naar het 3e seizoen dat er zeker komt. Gezien de hint aan het einde van het tweede seizoen lijkt het er op dat dit in de jaren ’90 speelt. Ik ben benieuwd wie er nog zijn, wiens kinderen we gaan zien en welke nieuwe karakters er zullen zijn. Maar vooral ook naar de vraag: Wie was er als eerste op Mars en wat is er gezegd?

Deze recensie, door Marlies Scholte Hoeksema, is eerder verschenen in HSF (2021/3).

For All Mankind | Apple TV+

Marvel: Het is net een pannekoek – HSF (2021/3)

Marvel is net een pannenkoek.

Dat klinkt heel gek, maar ik kan oprecht geen betere – en, toegegeven, Nederlandsere – vergelijking bedenken. Als je namelijk een gemiddeld typisch Nederlands pannenkoekenrestaurant binnenloopt, en je kijkt op het menu, dan zie je daar combinaties staan waarbij je je misschien afvraagt, kan dat echt? Een beetje pannenkoekenrestaurant heeft vast wel een Franse pannenkoek, met geitenkaas en honing. Ik heb laatst in mijn favoriete pannenkoekenrestaurant nog een vierkazenpannenkoek gegeten; dat zou alleen op een pizza moeten werken, maar wederom, het werkt. En als je van vlees houdt is dat ook geen probleem, volgens mij ben ik wel eens een pannenkoek shoarma tegengekomen.

Er kan een hoop op een pannenkoek, en het blijft gek genoeg dan nog lekker ook. Datzelfde doet Marvel met superheldenfictie; je denkt misschien, het enige dat je daarmee kan is iets a la Superman, puur gericht op superhelden, en daar blijft het bij en dat is niet interessant, maar Marvel laat je zien dat je er heel veel andere dingen mee kan.

Ik was in ieder geval wel van mening dat superheldenfilms niet mijn ding waren, oninteressant, totdat een vriend van me me meenam naar The Avengers, in 2012. Ik had nog nooit een Marvel of DC stripboek gelezen; ik wist wie Batman en Superman waren, en de Hulk en Spiderman wist ik ook nog wel, maar daar hield het op. Iron Man? Wie is dat?

Toen de film klaar was, was ik verkocht. Want het was niet een standaard superheldenfilm zoals ik het me voor had gesteld; om terug te keren naar de metafoor, ik had een pannenkoek naturel verwacht en dacht, nah, dat vind ik niet zo lekker. Die dag kwam ik er voor het eerst achter dat je ook beleg op een pannenkoek kon doen – en sindsdien was ik verslaafd aan pannenkoeken. (In de metafoor hoor. Buiten de metafoor om ben ik altijd al dol geweest op pannenkoeken)

Ik ben kort daarna bezig geweest om alle voorgaande Marvelfilms aan te schaffen en te kijken zodat ik helemaal up-to-date was, en keek daarna nog een keer The Avengers. Ik waardeerde het alleen nog maar meer.

Uiteraard ben ik daarna naar alle daaropvolgende Marvelfilms geweest. Ergens in 2013 ging ik zelfs met een groepje vrienden voor het eerst naar Captain America: The Winter Soldier voor mijn 21e verjaardag. Dat was zo’n succes, en dat groepje vrienden paste zo goed bij elkaar, dat we er een traditie van hebben gemaakt. Elke daaropvolgende Marvelfilm bekeken we met z’n allen, en liefst ook zo dicht mogelijk tegen de releasedatum aan.

En elke nieuwe film deed wat nieuws op de pannenkoek. Guardians of the Galaxy deed er een verrukkelijk space opera-sausje op, Black Panther gaf het een heerlijk Afrikaans smaakje, Captain Marvel liet mijn pannenkoek heel erg naar de nineties smaken, met een feministisch tintje, en ik kon er maar geen genoeg van krijgen. De naam van de WhatsApp-groep van mijn Marvelvrienden veranderde naar een quote uit de meest recente film; na Black Panther was het ‘We are vegetarians’, na Endgame ‘I love you 3000’. Zeven jaar lang volgde ik al die superhelden fanatiek, en ging ik met enthousiasme naar alle nieuwe films. Toen in Avengers Endgame ze zich allemaal verenigden om het tegen Thanos op te nemen werd ik dan ook ontzettend emotioneel. Alles kwam in één keer bij elkaar, na wat voor mij zeven jaar opbouw was, en het paste perfect.

Maar ja, je kan maar zoveel dingen op één pannenkoek doen, toch? Op een gegeven moment zijn de combinaties op, toch? Tenzij je echt combinaties wil waar de honden geen brood van lusten. Na Spider-Man Far From Home dacht ik bij mezelf, prima, laat die nieuwe films maar komen, maar tegelijkertijd dacht ik, kunnen ze wel nog steeds nieuw blijven innoveren?

Ik moest lang wachten. Black Widow was klaar en zou snel naar de bioscopen komen, maar toen brak de COVID-19 pandemie uit en stond de wereld in één keer heel erg stil – en had ik ook wel iets anders om me zorgen over te maken dan Marvel. Het voelt nog steeds raar dat we heel 2020 zonder Marvel moesten doen, maar als ik eerlijk ben, ik heb het niet echt gemist.

Desondanks was ik wel heel erg blij met WandaVision, toen die voor het eerst op Disney+ kwam. Ik weet nog de verbazing die ik voelde toen de show begon met een voor mijn gevoel totaal willekeurige sitcomaflevering uit de fifties, en ik dacht bij mezelf, gaat dit wel samen? Dit was de eerste keer dat ik iets van de MCU in serievorm zag – de Netflixseries over de Defenders niet meegerekend – en dit was wel een erg vreemde opening. Superhelden en sitcoms, past dat wel? Smaakt dat sitcomsausje wel over mijn pannenkoek? Gaat Marvel daadwerkelijk voor het eerst floppen? Ik had vreselijk veel vragen toen de serie begon. De tweede aflevering was weer een sitcomaflevering, nu uit de sixties, en ik had alleen maar meer vragen.

De serie ging door en langzamerhand begon het logisch aan te voelen toen we context aangeboden kregen, en langzamerhand paste alles toch in elkaar. En toen bleek het ware thema uit WandaVision, namelijk verlies, en vreemd genoeg smaakt superheld plus sitcom plus verlies wel erg lekker. Ik had vreselijk te doen met Wanda Maximoff oftewel de Scarlet Witch in Endgame, en in deze serie kreeg ze eindelijk de spotlight, en het verdriet met haar. Ja, de MCU was terug, en ik wilde meer pannenkoek.

Falcon and the Winter Soldier vind ik nog altijd de mindere van de nieuwste MCU-toevoegingen. Dat komt omdat het voor mijn gevoel geen serie is, maar een film die eigenlijk te lang duurt. Het stelt desondanks wel echt goeie vragen en houdt zich ook weer bezig met een heel goed thema; deze serie focust zich heel erg op de Falcon, die nu het schild van Captain America overneemt na Endgame, en wat het betekent dat hij het nu moet doen omdat hij een zwarte man is. Het is interessant om te weten dat het is opgenomen vóór George Floyd, maar toen speelden deze problemen ook. Deze serie gaat er diep op in, maar zeker niet zonder de nodige actie. Het is daarom ook zeker vermakelijk om te kijken. Geen slechte toevoeging – het thema doet me een beetje denken aan de Watchmen-serie uit 2019 – maar Marvel heeft beter gedaan.

Loki voegt een Doctor Who-sausje aan de pannenkoek toe, want we kennen allemaal wel het verhaal over de Britse acteur die een alien speelt en met een blauwe doos door tijd en ruimte reist. Ik ben een groot Doctor Who-fan, en Tom Hiddleston als de Doctor gaat nooit gebeuren, maar dit is bijna net zo leuk. De serie heeft een goed aantal twists en is fascinerend, al heb ik moeite met het eind, de laatste aflevering valt voor mijn gevoel een beetje tegen. Het is heel leuk om de arrogante Loki aan het begin van de show heel erg tegen de lamp te zien lopen en de ontwikkeling te ondergaan die hij eigenlijk ook al in de MCU kreeg. De extra focus op tijdreizen waardeerde ik ook enorm.

Black Widow kwam dan eindelijk toch uit in 2021, al was het niet zonder controverse omdat het tegelijkertijd op Disney+ en in de bioscopen uitkwam. Met deze film had ik best wel wat moeite aan het begin, maar uiteindelijk kwam hij goed op stoom. Natasha Romanoff krijgt eindelijk haar eigen film, na jaren van beloven, en hoewel de kritiek terecht is (de film wordt eigenlijk alleen gebruikt als opstapje voor een ander karakter, Yelena, en is daarom eigenlijk nog steeds niet een Black Widow-film) vond ik de spotlight op haar verleden wel heel fijn. Alle opmerkingen over haar verleden worden in een context geplaatst. In de laatste derde komt Marvel helemaal goed op gang en landen de grappen zoals ik van ze gewend ben, en dan is het genieten.

What If…? Is nog bezig op het moment wanneer ik dit schrijf, maar het is denk ik wel de vreemdste eend in de bijt. Elke aflevering hier is iets anders en pakt een moment uit een eerdere film en vraagt, wat als dat moment anders was gelopen? Het zorgt voor afleveringen met een wisselende kwaliteit. Eén aflevering stelt de vraag, wat als Peggy Carter Captain America was geworden en heeft het over Captain Carter, wat één van mijn favoriete afleveringen is tot dusver; het moment dat ‘afsplitst’ is duidelijk, en de hele aflevering is een soort herhaling van de eerste Captain America film zonder dat het echt verveelt.

Maar een andere aflevering stelt de vraag, wat als het Marvel Universum door zombies wordt aangevallen, en die kwam voor mijn gevoel uit het niets, pakte héél veel uit de continuïteit van het universum (je moet aardig wat films gezien hebben wil je ‘m helemaal snappen…) en het liet zo’n open einde achter dat ik alleen maar gefrustreerd was. Sowieso geldt dat een hoop van de afleveringen een beetje op dezelfde manier eindigen; negatief, met een positieve noot.

Ik ga niet alle afleveringen individueel behandelen, ik wil alleen nog even algemeen over de serie zeggen: voor de meeste afleveringen moet je wel echt een Marvelfan zijn, en gelukkig ben ik dat, maar als je niet zo’n enorme fan bent is het niet direct iets voor jou. Of je moet de inmiddels overleden Chadwick Boseman, Black Panther in de films, nog een laatste keer willen horen, want hij komt af en toe langs, het was zijn laatste werk voordat hij stierf.

Shang-Chi and the Legend of the Ten Rings is denk ik het minst Marvel van alle nieuwe toevoegingen aan de MCU. Marvel gaat in deze film volledig de Kung Fu-kant op, en slaagt daar een stuk beter in dan bij eerdere pogingen (zoals bij de teleurstellende serie Iron Fist). De film past nog steeds in de continuïteit, maar voelt meer aan als een nieuwe toevoeging dan dat het echt voortborduurt op het universum als geheel. Kort door de bocht gezegd, wat Black Panther is voor Afrika, is Shang-Chi voor China. Toch geldt hiervoor ook een beetje hetzelfde als voor Black Widow; het duurt best even voordat de film echt lekker op gang komt, in de eerste derde is de richting een beetje zoek. Maar de film staat heel goed op zichzelf en als je houdt van flauwe humor en de Kung Fu-films van Jackie Chan vroeger, dan is dit zeker een film voor jou.

Dus nee, Marvel is nog steeds niet klaar met de maffe combinaties, en dat is alleen maar genieten. Toch? Nou…

Ik ben dol op pannenkoeken, zoals al eerder gezegd. Maar als ik elke avond voor avondeten pannenkoeken zou eten zou ik op een gegeven moment toch wel weer gaan verlangen naar een goeie boerenkool met worst. Natuurlijk, het is elke keer weer lekker als ik elke avond weer een andere combinatie krijg, met ander beleg, maar het is nog steeds elke keer een pannenkoek.

Marvel komt momenteel met heel veel films en series tegelijk. Logisch, ze hebben vorig jaar niet stilgezeten, en dit jaar ook niet, en we krijgen nu twee jaar aan inhoud in één keer. Maar tegelijkertijd is het nogal veel.

Want het blijft niet bij wat ik net heb gereviewd. Qua films krijgen we ook nog Eternals in november en Spider-Man: No Way Home in december. Qua series mogen we nog wachten op Hawkeye en Ms. Marvel. Nog veel meer MCU wordt op ons gebombardeerd. En natuurlijk, elke aflevering, elke serie, elke film is weer iets nieuws en is weer geweldig, maar het blijft Marvel. De grappen zijn Marvel, de superhelden zijn Marvel, het heeft dat typische Marvelsausje dat overal op zit. Ik wil Marvel niet betichten van voorspelbaarheid, absoluut niet, elke serie is weer wat nieuws dat ik niet aan zie komen, maar wat voor verrassends je ook doet met een pannenkoek, het blijft een pannenkoek. En ik merk dat ik moe ben.

Ik ben niet de enige. De WhatsAppgroep van mijn Marvelvrienden heet al een tijdje ‘a very unusual couple’, naar aanleiding van WandaVision, en heeft geen nieuwe namen meer gekregen, want niemand neemt de moeite. Eén persoon uit die groep zei, ik ben eigenlijk gestopt met het kijken van Marvel, het is elke keer weer hetzelfde, steeds weer dezelfde grappen. En ik snap diegene. Er is zoveel en het is zo’n klus om het bij te houden, want het voelt alsof ik steeds weer een pannenkoek eet, en ik wil wat anders. Maar elke nieuwe serie bouwt weer op een voorgaande serie voort, en ik wil niks missen bij de volgende films.

Dus vandaar mijn vraag, neemt het tempo hierna af? Want hoewel ik dol ben op Marvel ken ik echt mijn grenzen en wordt het moeilijk om nieuwe dingen te waarderen, hoe geweldig ze ook zijn.

Ik hoop dat Marvel in de toekomst wat vertraagt en wat meer de tijd neemt. Want hoewel ze er veel geld mee verdienen geldt ook; er is ook zoiets als te veel.

Tot die tijd hoop ik dat ik de onvoorspelbare pannenkoeken nog even naar binnen kan werken, want elke serie brengt wel weer iets nieuws, en hoewel ik hoop dat het tempo wat afneemt, hoop ik tegelijkertijd ook dat ik nog even van al het moois van Marvel mag blijven genieten.

Dit artikel, door Alexander Verbeek, is eerder verschenen in HSF (2021/3).

Marvel.com | The Official Site for Marvel Movies, Characters, Comics, TV